Zniszczenia dziedzictwa kulturowego Odessy jako element eskalacji wojny: analiza rosyjskich ataków na zabytki Ukrainy w świetle prawa międzynarodowego

Odessa, „Perła Morza Czarnego”, miasto świeżo wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO, stała się jednym z głównych celów rosyjskich ataków rakietowych, których skutkiem są zniszczenia bezcennych zabytków, symbolizujących tożsamość i historię Ukrainy. Czy celowe bombardowanie katedr, muzeów i XIX-wiecznych kamienic to wyłącznie „efekt uboczny” wojny, czy świadoma strategia terroru kulturowego, podlegająca karze jako zbrodnia wojenna?

Dziedzictwo kulturowe i jego ochrona w czasie konfliktów zbrojnych

Dziedzictwo kulturowe obejmuje materialne i niematerialne przejawy kultury o szczególnej wartości historycznej, artystycznej lub naukowej dla danej społeczności. Zalicza się do niego m.in. zabytkową architekturę, dzieła sztuki, miejsca kultu religijnego, archiwa, biblioteki oraz muzea. Międzynarodowe prawo humanitarne przyznaje takim obiektom status szczególnej ochrony. Ich zniszczenie uważane jest za stratę dla całej ludzkości, niezależnie od tego, do jakiego narodu należą. Preambuła Konwencji haskiej z 1954 r. podkreśla, że „jakiekolwiek uszkodzenie dóbr kulturalnych, bez względu na przynależność, stanowi szkodę dla dziedzictwa całej ludzkości, jako że każdy naród wnosi swój wkład do kultury światowej”. Z tego powodu społeczność międzynarodowa uzgodniła szereg norm prawnych mających chronić dziedzictwo w razie wojny.

Podstawowym aktem jest dla nas Konwencja haska z 1954 r. o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego wraz z Protokołami dodatkowymi. Nakłada ona na strony konfliktu obowiązek poszanowania dóbr kultury, zabraniając ich niszczenia, rabunku czy wykorzystywania do celów mogących narazić je na zniszczenie. Zgodnie z konwencją i prawem zwyczajowym, strony mają nie tylko powstrzymać się od bezpośrednich ataków na zabytki, ale także unikać działań, które mogłyby pośrednio spowodować ich uszkodzenie. Te zasady zostały wzmocnione w Protokołach dodatkowych do Konwencji genewskich z 1977 r. np. art. 53 Protokołu I zakazuje czynnych aktów wrogości wymierzonych w zabytki i obiekty kultu religijnego. Normy te mają charakter powszechny i zwyczajowy, co potwierdził m.in. Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii (MTKJ), uznając że „niszczenie dziedzictwa kulturowego jest zakazane przez prawo międzynarodowe zwyczajowe”.

Czytaj więcej: