Ludobójstwo z perspektywy prawa międzynarodowego

Zbrodnia ludobójstwa (zwana także ludobójstwem bądź genocydem), uznawana jest za jedną z najcięższych zbrodni przeciw prawu międzynarodowemu i zarazem najokrutniejszy przejaw łamania praw człowieka, specjalnego katalogu praw, które gwarantowane są właśnie normami prawnomiędzynarodowymi. Choć definicje oraz regulacje prawne odnoszące się do ludobójstwa są relatywnie nowe, bo wszak niespełna 100-letnie, to społeczeństwa i narody na wszystkich kontynentach popełniały bądź były ofiarą tejże zbrodni od początku dziejów ludzkości. Warto dodać już we wstępie do niniejszego opracowania, iż penalizacja ludobójstwa nastąpiła dopiero w drugiej połowie XX wieku. To właśnie tragedia II Wojny Światowej, przede wszystkim dramat Holokaustu, uświadomiła międzynarodowym decydentom konieczność skuteczniejszej, a zatem skodyfikowanej prawnie, ochrony przed tą zbrodnią prawa międzynarodowego, nie bez powodu nazywaną „zbrodnią zbrodni”. W 1948 roku Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) przyjęło jednogłośnie Konwencję w sprawie karania i zapobiegania zbrodni ludobójstwa. Jest to do tej pory podstawowy akt prawny penalizujący zbrodnię genocydu w prawie międzynarodowym.

Zbrodnie międzynarodowe odznaczają się niecodziennym charakterem normatywnym, kryminologicznym, ale przede wszystkim aksjologicznym. Stanowią one czyny niestypizowane jako przestępstwa w systemach krajowego prawa karnego, stąd to właśnie prawo międzynarodowe (międzynarodowe prawo humanitarne, międzynarodowe prawo karne, prawo konfliktów zbrojnych, międzynarodowe prawo praw człowieka, aby wymienić te najbardziej powiązane dziedziny) jako gałąź prawa publicznego, podejmuje tę tematykę. Pomimo ogromu ofiar, ciężaru humanitarno-społeczno-ekonomicznemu, jakim obciążane są nie tylko współczesne genocydowi generacje, ale i wiele po nim, mało jest opracowań w literaturze przedmiotu, zwłaszcza w kontekście prawa międzynarodowego publicznego. Dotyczy to przede wszystkim postaci prawnej tej zbrodni, jej definicji funkcjonujących w regulacjach międzynarodowego prawa karnego, a także analizy ewolucji definicji czy polityki publicznej wskutek działalności organów międzynarodowych czy praktyki poszczególnych państw. Bo choć ustanawiane są kolejne międzynarodowe trybunały karne, to termin „ludobójstwo” stał się powszechnie używany w debacie publicznej jako argument ad personam wzbudzając przez to nowe kontrowersje polityczne i historyczne, ale także oddalając sedno tego terminu od początkowego znaczenia.

Typizacja, nazewnictwo czy charakterystyka prawna poszczególnych zbrodni międzynarodowych, w tym omawianego w niniejszym opracowaniu ludobójstwa, wciąż wzbudza wątpliwości, a nawet kontrowersje, pomimo że zbrodnia ludobójstwa obecna jest w języku prawa międzynarodowego od połowy XX wieku. W kontekście polskim, jednak bez wdawania się w szczegóły tak prawne, jak i społeczne, liczne kontrowersje budzi kwalifikacja prawna zbrodni katyńskiej oraz zbrodni wołyńskiej. Zadawniony spór toczy się o znamiona prawne, a zatem czy zbrodnie te należy nazwać właśnie ludobójstwem czy zbrodnię wojenną, a może „jedynie” zbrodnią przeciwko ludzkości, co wcale nie umniejsza jej powagi ani tragedii ofiar czy ich rodzin. Problem ten występuje wreszcie nie tylko w polskim piśmiennictwie naukowym czy dokumentach o charakterze prawnym lub politycznym, ale również w dokumentach międzynarodowych: na poziomie krajowym, regionalnym czy globalnym. Przykładami są tu zbrodnie międzynarodowe masakry Ormian przez Turków, Wielkiego Głodu (Hołodomor) w Ukrainie i innych republikach byłego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) czy współczesnej eksterminacji Rohindżów przez reżim w dawniej Birmie (Mjanma) lub etiopskie czystki na ludności w Tigraju.

Celem zatem niniejszego opracowania jest przedstawienie czytelnikom, czym jest ludobójstwo z perspektywy prawa międzynarodowego, a zatem w oderwaniu od kontrowersji historyczno-politycznych. Nie jest to łatwe, bowiem prawie każdy naród bądź grupa etniczna przeszła w swej historii dotkliwości związane ze zbrodniami międzynarodowymi tak w czasie wojny, jak i pokoju. Jednakowoż wydaje się, że przybliżenie podstaw prawnych z punktu widzenia prawa międzynarodowego publicznego, może znacząco pomów w merytorycznej dyskusji na temat zbrodni ludobójstwa, aby, zgodnie z jej definicjami oraz zamierzeniami twórców definicyjnych, móc ukarać sprawców i nie dopuścić do jej ponownych przejawów.

PRZECZYTAJ CAŁOŚĆ