Konsekwencje wprowadzenia stanu wojennego w Ukrainie dla ograniczenia konstytucyjnych praw i wolności

Po rozpoczęciu pełnoskalowej inwazji rosyjskiej 24 lutego 2022 r. ukraiński ustawodawca stanął przed poważnym dylematem: jak pogodzić interesy potrzeb obronnych państwa z koniecznością pamiętania o ochronie praw i wolności człowieka i obywatela, gwarantowanych przez Konstytucję Ukrainy. Przyjrzyjmy się zatem stanowi przestrzegania praw i wolności człowieka i obywatela gwarantowanych przez Ustawę Zasadniczą Ukrainy. Przede wszystkim należy zauważyć, że odpowiednia praktyka stosowania prawa jest co najmniej dyskusyjna i trudno dziś mówić o zakresie i właściwym uzasadnieniu ograniczeń konstytucyjnych praw i wolności człowieka i obywatela w czasie obowiązywania stanu wojennego w Ukrainie.

W rzeczywistości, do czasu przyjęcia przez ukraiński parlament ustawy „O zmianie niektórych aktów ustawodawczych Ukrainy dotyczących określonych kwestii służby wojskowej, mobilizacji i rejestracji wojskowej” z dnia 11 kwietnia 2024 r., która weszła w życie 18 maja 2024 r., można było mówić o dość chaotycznej działalności szeregu organów państwowych zaangażowanych w procesy mobilizacyjne lub proces przekraczania granicy państwowej, a tym samym w zagwarantowanie przestrzegania konstytucyjnych praw i wolności człowieka. Przyjęcie tej ustawy przez Radę Najwyższą Ukrainy pokazuje, że w trzecim roku pełnowymiarowej wojny rosyjsko-ukraińskiej, ustawodawca przejął wreszcie inicjatywę w tak delikatnej i bolesnej kwestii, jak ograniczenie konstytucyjnego prawa do swobodnego przemieszczania się w Ukrainie w czasie obowiązywania reżimu stanu wojennego. Należy jednak pamiętać, że ograniczenia konstytucyjnych praw i wolności powinny być dokonywane wyłącznie na ściśle określonych prawnych podstawach. Tylko w przypadku przestrzegania Ustawy Zasadniczej Państwa i odpowiednich aktów ustawodawczych możliwe będzie stwierdzenie, że postanowienia art. 1 Konstytucji Ukrainy nie mają charakteru deklaratywnego, a Ukraina, pomimo konieczności wprowadzenia szeregu ograniczeń konstytucyjnych praw i wolności ze względu na bezpieczeństwo narodowe, jest państwem demokratycznym i jednocześnie państwem prawa.

Po rozpoczęciu pełnoskalowej inwazji rosyjskiej 24 lutego 2022 r. ukraiński ustawodawca stanął przed wyjątkowo trudnym dylematem: jak zadbać o potrzeby obronne państwa, a jednocześnie pamiętać o ochronie praw i wolności człowieka i obywatela gwarantowanych przez Konstytucję Ukrainy. Artykuł 1 ustawy Ukrainy „O reżimie prawnym stanu wojennego” stanowi, że stan wojenny jest specjalnym reżimem prawnym, wprowadzanym na terytorium Ukrainy lub w niektórych jej miejscowościach w przypadku zbrojnej agresji lub groźby ataku, zagrożenia dla państwowości Ukrainy, jej integralności terytorialnej i przewiduje przyznanie odpowiednim organom państwowym, dowództwu wojskowemu, organom administracji wojskowej i organom samorządu terytorialnego uprawnień niezbędnych do zażegnania zagrożenia, odparcia agresji zbrojnej i zapewnienia bezpieczeństwa narodowego, usunięcia niebezpieczeństwa zagrożenia dla niepodległości państwowej Ukrainy, jej integralności terytorialnej, a także o czasowych ograniczeniach praw i wolności konstytucyjnych człowieka i obywatela oraz praw i interesów prawnych osób prawnych, spowodowanych wspomnianym zagrożeniem, z jednoczesnym wskazaniem okresu obowiązywania tych ograniczeń. Jednocześnie art. 64 ukraińskiej Ustawy Zasadniczej stanowi, że w kontekście stanu wojennego lub stanu wyjątkowego można nałożyć pewne ograniczenia w zakresie praw i wolności, określając jednakże czas trwania takich ograniczeń. Ponadto wyraźnie stwierdza, że prawa i wolności przewidziane w artykułach 24, 25, 27, 28, 29, 40, 47, 51, 52, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63 niniejszej Konstytucji nie mogą zostać ograniczone. Szczegółowa analiza treści wymienionych artykułów pozwala stwierdzić, że nawet w warunkach stanu wojennego istnieje pewien katalog praw i wolności człowieka i obywatela, które nie mogą być naruszane. W szczególności ustawodawca gwarantuje, że obywatel Ukrainy nie może być pozbawiony obywatelstwa i prawa do zmiany obywatelstwa, nie może być wydalony z Ukrainy ani poddany ekstradycji do innego państwa, oprócz tego państwo gwarantuje opiekę i ochronę swoim obywatelom przebywającym poza granicami kraju (art. 25 Konstytucji). Z kolei art. 27 stanowi, że każdy ma przyrodzone prawo do życia. Nikt nie może być samowolnie pozbawiony życia, a obowiązkiem państwa jest ochrona życia ludzkiego. Każdy ma prawo do ochrony swojego życia i zdrowia oraz życia i zdrowia innych osób przed bezprawnym naruszeniem.

Czytaj całość: